Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Turystyczna 49-51, tel. 56 648-69-32
1. Dane podstawowe
1.1. Nazwy cmentarza (dawne i obecne)
Oficjalna nazwa: cmentarz parafialny pw Podwyższenia Krzyża Świętego. Znany powszechnie jako cmentarz w Kaszczorku.
1.2. Rodzaj
Cmentarz wyznaniowy, rzymskokatolicki.
1.3. Status
Cmentarz dawny, istniejący, czynny.
1.4. Lokalizacja
Cmentarz położony w Kaszczorku, przy ul. Turystycznej 49-51, w bezpośrednim sąsiedztwie skrzyżowania ulic: Ligi Polskiej, Turystycznej i Księżycowej. Od strony północnej graniczy z gruntami ornymi, od wschodu z ul. Ligi Polskiej, od południa z ul. Turystyczną, a od zachodu z terenem przeznaczonym na parking dla odwiedzających.
Obszar wydzielony katastralnie - obręb 61, działka ewidencyjna nr 169 (część stara) i 166/65 (część nowa) o łącznej powierzchni 1,59 ha.
1.5. Podmiot zarządzający
Własność parafii rzymskokatolickiej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Toruniu, ul. Turystyczna 43, tel. (56) 648-69-32.
Obszar sklasyfikowany jako tereny rekreacyjno-wypoczynkowe (Bz).
Księgi wieczyste o nr TO1T/00082502/7, TO1T/00109216/1.
1.6. Wpis do rejestru zabytków
Nie wpisano.
1.7. Ustalenia dotyczące cmentarza w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego
Teren cmentarza znajduje się na obszarze posiadającym miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przyjęty Uchwałą Rady Miasta Torunia z 13.09.2009 nr 834/2001. Przeznaczenie obszaru (symbol B5-ZC): cmentarz parafialny, informacja o zagrożeniu powodziowym północnej części cmentarza oraz ochronie konserwatorskiej - zakaz wycinki drzew, usuwania starych nagrobków o wartości kulturowej bez zgody urzędu konserwatora zabytków.
2. Rys historyczny
Cmentarz założony w 1848 r. Zastąpił stary cmentarz zlokalizowany przy kościele. Po raz pierwszy figuruje na mapie z 1878 r. Pierwotnie liczył 0,46 ha. W pierwszej dekadzie XXI w. powiększony aż o 1,13 ha.
3. Ocena wartości cmentarza
3.1. Wartości architektoniczne
Pierwotnie założony na planie prostokąta, po poszerzeniu przyjmuje kształt nieforemnego ośmiokąta. Ogrodzony ze wszystkich stron posiada ceglaną bramę główną od strony ul. Turystycznej, na której umieszczono napis “Oczekują zmartwychwstania” i żeliwny krzyż oraz cztery mniejsze wejścia. Dwie główne aleje prostopadłe względem siebie spotykają się przy drewnianym krzyżu. Wraz z mniejszymi alejami dzielą cmentarz na sześć nierównych kwater. Aleje w nowej części wyłożone są kostką, wzdłuż starych niebrukowanych zachowały się niepełne szpalery drzew. Nagrobki orientowane prostopadle do alei idącej z bramy głównej. Natomiast te ulokowane na północ od krzyża orientowane prostopadle do nowej alei brukowanej przebiegającej równolegle do ul. Turystycznej. Po środku starej części cmentarza stoi ceglana kapliczka, pod którą pochowano pierwszego powojennego proboszcza parafii, ks. Stefana Paluszyńskiego. Przy zachodnim wejściu zachowała się kostnica pełniąca dziś funkcję pomieszczenia gospodarczego. Istnieje specjalna kwatera dziecięca umieszczona po wschodniej stronie, tuż za bramą główną.
W oczy rzuca się brak nagrobków ogrodzonych żeliwną kratą. Nie spotkamy tutaj także rozległych grobowców. Dominują groby pojedyncze i podwójne. Nie zanotowano jakichkolwiek pochodzących z XIX w. Te z I połowy XX w. nie stanowią zwartego zgrupowania. Jest ich około piętnastu i rozmieszczone są w różnych punktach starej części cmentarza. Wśród nich dominują popularne dla tamtych czasów formy pomnikowe z typowymi motywami zdobnicznymi. Zazwyczaj są to mogiły obmurowane z pionowymi płytami z lastryko lub betonu, na których umieszczono informacje o zmarłym. Rzadziej postumenty zwieńczone krzyżem, jak ten wykonany z białego marmuru, a upamiętniający marynarza Józefa Wankiewicza (1917-1945). Cmentarz jest bardzo ubogi jeśli chodzi o pomniki przedstawiające formy antropomorficzne. Tu wyróżnia się pomnik Jezusa Zbawiciela na nagrobku Ludwika (1865-1937) i Salomei (1863-1944) Kowalskich. Technika wykonania świadczy o tym, że powstał on jednak już po II wojnie światowej. Drugim pomnikiem jest wykonana w latach 50. XX w. pieta będąca swoistą modernistyczną wariacją Piety Rondanini.
Na osobne omówienie zasługuje zaniedbany pomnik nagrobny w zachodniej części cmentarza. Forma jego nie jest wyjątkowa. Lastrykowy przekrzywiony krzyż o szerokich ramionach z veraiconem pośrodku, górujący nad pokrytą grubą warstwą mchu tumbą. Usunięcie mchu z płyty zaowocowało poznaniem nazwisk zmarłych. Okazało się, że to jedyny w Kaszczorku nagrobek, którego treść inskrypcji napisana jest w języku niemieckim. Dedykowany był rodzinie Traeger i można go zaliczyć do najstarszych na cmentarzu. Ostatnia z pochowanych tam osób Franz Traeger zmarł w 1930 r.
3.2. Wartości historyczne
Najstarsze zachowane nagrobki upamiętniają Janinę Piórkowską (1912-1928), Elżbietę Jabłońską (1926-1928) i Bronisławę Gogolińską (1884-1929). Wymieniony w karcie cmentarza z 1994 r. mogiła obmurowana dziecka zmarłego w 1917 r. już nie istnieje.
Zasłużeni pochowani:
●Ks. prob. Stanisław Paluszyński (1893-1980) - pierwszy powojenny proboszcz parafii.
●Andrzej Wilczyński (1928-1988) - żołnierz AK
●Jadwiga Głowacz - zesłanka Sybiru w latach 1940-1946.
Inskrypcje (zachowana pisownia oryginalna):
Es ist | vollbracht.
(pol. Dokonało się. Ostatnie słowa Jezusa na krzyżu wg J 19,30 na nagrobku państwa Traeger)
3.3. Wartości przyrodnicze
Ogólny stan zachowania: dobry/średni.
Czytelny układ przestrzenny z zachowanymi pojedynczymi, szpalerowymi i alejowymi (nie w pełni zachowanymi) egzemplarzami starodrzewia oraz starannie utrzymanymi nowymi nasadzeniami.
Stan gatunkowy: |
|
drzewa |
gatunek dominujący: klon pospolity
gatunki towarzyszące: robinia biała, jesion wyniosły, świerk pospolity i świerk kłujący odmiany srebrnej |
krzewy |
żywotnik zachodni, cyprysik Lawsona, jałowiec, cis pospolity, świerk biały odmiana stożkowata |
pozostałe |
bluszcz pospolity przy nagrobkach i porastający drzewa |
starodrzew |
klon pospolity, robinia biała (3 egz.) |
Brak pomników przyrody oraz rzadkich i okazowych gatunków roślin.
Zagrożenia:
- Celowa wycinka starodrzewia.
- Brak systematycznej pielęgnacji.
3.4. Wartości kulturowe
Cmentarz funkcjonuje w świadomości torunian jako miejsce pochówku ich najbliższych. Miejsce to jest często odwiedzane, a nagrobki zadbane (z pojedynczymi wyjątkami). Należy pamiętać, że od początku lat 90. XX w. Kaszczorek jest miejscem intensywnego rozwoju zabudowy jednorodzinnej. Napływ mieszkańców z miasta całkowicie zmienił charakter tej miejscowości. Z dawnej wsi rolniczej Kaszczorek przekształcił się w jedną z peryferyjnych i zamożnych sypialni, której mieszkańcy prawdopodobnie nie wiedzą o dziewiętnastowiecznej genezie cmentarza.
4. Wytyczne dotyczące prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych
4.1. Nagrobki
- Oczyszczenie, sklejenie i spionowanie nagrobka rodziny Traeger.
- Sklejenie marmurowej tablicy inskrypcyjnej Elżbiety Jabłońskiej (najstarszy nagrobek na cmentarzu).
- Usunięcie farby olejnej szpecącej motyw floralny na nagrobku Genowefy Bukowskiej (1945-1948).
- Nowe pochówki, w szczególności w części dziecięcej, powinny być dostosowane wielkością do otaczających je wcześniejszych grobów i bezwzględnie nie mogą ich zasłaniać ani nachodzić.
4.2. Budynki cmentarne
- Uprzątnięcie elementów po starych nagrobkach walających się za budynkiem gospodarczym.
4.3. Bramy i ogrodzenia
-
4.4. Alejki
-
4.5. Zieleń
- Opracowanie inwentaryzacji dendrologicznej z gospodarką drzewostanem i projektem nasadzeń.
- Prowadzenie bieżących prac pielęgnacyjnych.
- Zapobieżenie wycince starodrzewia. Z relacji osób odwiedzających swoich zmarłych wynika, że miejscowy proboszcz nosi się z zamiarem usunięcia drzew w starej części cmentarza i zastąpienia ich iglakami.
4.6. Pozostałe elementy
-
5. Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych
- Opracowanie, wykonanie i umieszczenie przed wejściem na cmentarz tablicy informacyjnej zawierającej m.in. plan cmentarza, rys historyczny, dane kontaktowe do zarządcy cmentarza.
- Stworzenie strony internetowej poświęconej cmentarzowi wraz z wyszukiwarką zmarłych.
6. Dokumentacja fotograficzna cmentarza
Fot. 17. Pomalowany farbą olejną nagrobek G. Bukowskiej. | Fot. 18. Przykład nieuprawnionej aneksji przestrzeni. | Fot. 19. Starodrzew i “nowodrzew”. | Fot. 20. Alejki w nowej części cmentarza. |
7. Bibliografia
7.1. Źródła niepublikowane
1. Karta Cmentarza, oprac. H. Grecki, 1994.
7.2. Źródła drukowane
1. Księga wieczysta nr TO1T/00082502/7 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 25.11.2013].
2. Księga wieczysta nr TO1T/00109216/1 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 25.11.2013].
7.3. Mapy i plany
1.1510 Gramtschen, TopographischeKarte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1878.
2. Plany z Karty Cmentarza.
7.4. Opracowania
1. W. Rozynkowski, Parafia p. w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaszczorku, Toruń: Scriptor M&A, 1997, s. 32
7.5. Artykuły prasowe
-
7.6. Inne
-