Rocznica urodzin Gen. Elżbiety Zawackiej

Dzisiaj mija 106 rocznica urodzin gen. prof. Elżbiety Zawackiej, wielkiej torunianki i patriotki. Z tej okazji pod jej pomnikiem zostały złożone liczne wieńce i wiązanki kwiatów.

Generał profesor Elżbieta Zawacka, legendarna kurierka Armii Krajowej, jedyna kobieta wśród cichociemnych, urodziła się w Toruniu 19 marca 1909 roku. Honorowa Obywatelka Torunia zmarła 10 stycznia 2009 roku w Toruniu, na kilka tygodni przed swymi setnymi urodzinami.

 

Przy tej okazji przedstawiamy biografię Gen. Elżbiety Zawackiej (za http://pl.wikipedia.org/wiki/El%C5%BCbieta_Zawacka)

BIOGRAFIA

Elżbieta Zawacka, ps.„Zelma”, „Sulica”, „Zo” (ur. 19.03.1909r. w Toruniu, zm. 10.01.2009r. w Toruniu) – kurierka Komendy Głównej Armii Krajowej, jedyna spośród 15 kandydatek, która pomyślnie przeszła trening i służyła potem w szeregach cichociemnych, profesor nauk humanistycznych specjalizująca się w historii najnowszej, druga Polka w historii Wojska Polskiego awansowana na stopień generała brygady. Dama Orła Białego.

Młodość i działalność w II Rzeczypospolitej

Elżbieta Zawacka urodziła się w czasie, gdy Toruń znajdował się pod zaborem pruskim, jednak szkołę podstawową i gimnazjum kończyła już w wolnej Polsce. Maturę zdała w Żeńskim Gimnazjum Humanistycznym, a następnie skończyła studia matematyczne na Uniwersytecie Poznańskim. Na czwartym roku studiów związała się z Organizacją Przysposobienia Kobiet do Obrony Kraju (późniejsze PWK).

Po studiach podjęła pracę jako nauczycielka w szkole średniej i udzielała się społecznie jako instruktor Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK). Przed rokiem 1939 pełniła w Katowicach funkcję komendantki Rejonu Śląskiego PWK.

Udział w kampanii wrześniowej i działalność kurierska

We wrześniu 1939r. była żołnierzem Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej, walczącym w obronieLwowa. W październiku tego samego roku wstąpiła do tworzącej się Służby Zwycięstwu Polski i pozostawała w jej szeregach aż do końca 1945r. Na początku swej podziemnej działalności działając pod pseudonimem Zelma organizowała w oparciu o struktury PWK niezależną grupę SZP na Górnym Śląsku.

Pod koniec 1940r. Zo przeniesiono do Warszawy – dostała przydział do Wydziału Łączności Zagranicznej Komendy Głównej Armii Krajowej Zagroda. Od połowy 1941r. jeździła między Warszawą a Berlinem przewożąc w obie strony pocztę, która kursowała przez Szwecję do Londynu i z powrotem. Dodatkowym zadaniem Zawackiej było zorganizowanie szlaków kurierów podążających do Londynu przez Niemcy. W latach 1939–1945 korzystając z fałszywych dokumentów przekraczała granicę Rzeszy ponad sto razy przenosząc meldunki i informacje, zaś w przerwach między wyprawami uczyła się na tajnych kompletach.

Cichociemna

W lutym 1943r. wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK Stefana Roweckiego przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Jej misja miała dwa cele: lepszą koordynację szlaków przesyłowych poczty krajowej, dostarczanej przez bazy łączności Sztabu działające w krajach neutralnych oraz przedstawienie żądań gen. Roweckiego dotyczących uprawnień kombatanckich kobiet-żołnierzy AK. Z Londynu powróciła 9/10 września 1943r. zrzucona ze spadochronem w ramach akcji „Neon 4" na placówkę „Solnica” we wsi Osowiec (zrzut przyjęty we wsi Wólka Brzozokalska obecnie Adamów Wieś, koło Grodziska Mazowieckiego w zabudowaniach Jana Siwca. Dowódca kpt. naw. Stanisław Król Ekipa XXIX wraz z por. Bolesławem Polończykiem „Kryształ” i ppor. Fryderykiem Serafińskim „Drabina”). Była jedyną kobietą wśród cichociemnych.

Pewną charakterystykę Zo daje Jan Nowak-Jeziorański w książce Kurier z Warszawy: Nawet w konspiracji, gdzie panuje anonimowość, „Zo” stała się postacią legendarną. (...) straciła rodzinę. Uchodziła za człowieka ostrego i wymagającego od innych, ale najbardziej od samej siebie. Jej oddanie służbie graniczyło z fanatyzmem. (...) Średniego wzrostu, blondynka o niebieskich oczach miała w sobie coś męskiego. Była surowa, poważna, trochę szorstka i bardzo rzeczowa. W czasie rozmowy ani razu nie uśmiechnęła się, nie padło ani jedno słowo natury bardziej osobistej, nic co nie wiązało się ze służbowym tematem. „Zo” nie miała na to czasu. Dopiero na pożegnanie poczułem ciepły, mocny uścisk dłoni i usłyszałem lekkie westchnienie: Daj Boże, żebyście dotarli.

Powstanie warszawskie, emigracja i powrót do kraju

W marcu 1944r., gdy Zo zagroziło aresztowanie, wycofano ją z działalności kurierskiej i przeniesiono do służby w dowództwie Wojskowej Służby Kobiet (WSK). Działając w WSK brała udział w powstaniu warszawskim, a po kapitulacji przedostała się do Krakowa skąd koordynowała działalność kurierską na trasach prowadzących do Szwajcarii. W październiku tego samego roku została mianowana kapitanem, a następnie majorem Wojska Polskiego. Po demobilizacji udała się na Zachód, jednak już w lutym ponownie znalazła się w konspiracji, tym razem antykomunistycznej – w 1946r. powróciła do „normalnego” życia podejmując pracę w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego przy Ministerstwie Obrony Narodowej.

W 1948. pracowała jako nauczycielka w Łodzi, Toruniu i Olsztynie. 5 września 1951r. została aresztowana przez MBP i po procesie skazana na 10 lat pozbawienia wolności. Na wolność wyszła 24 lutego 1955r.

Wróciła do pracy w szkolnictwie, ucząc w szkołach w Sierpcu i Toruniu, nie zaniedbując jednak samodzielnej nauki. W 1965r. uzyskała doktorat nauk humanistycznych na Uniwersytecie Gdańskim i pracowała tam jako adiunkt. Po uzyskanej w 1972r. habilitacji wróciła do Torunia, gdzie podjęła pracę w Instytucie Pedagogiki i Psychologii UMK. Była założycielką Zakładu Andragogiki, który na skutek represji SB został zlikwidowany w 1978r. – po tym zdarzeniu Zo odeszła na emeryturę.

Jeszcze w latach sześćdziesiątych Elżbieta Zawacka zajęła się gromadzeniem materiałów historycznych dokumentujących działalność Armii Krajowej w czasie wojny, jako emerytka powróciła do tej pracy. Działała w ruchu kombatanckim "Solidarności", w 1986r. współorganizowała w Toruniu Klub Historyczny przy toruńskim oddziale Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (działający następnie jako Klub Historyczny im. Antoniego Antczaka). Dzięki jej zaangażowaniu grono kilku osób w Toruniu zainicjowało, w końcu 1988r., powstanie ogólnopolskiego stowarzyszenia byłych żołnierzy Armii Krajowej (obecnie Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej). W pierwszym zarządzie głównym tej organizacji, który kładł podwaliny pod jej dalszy rozwój, pełniła funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego. W 1990r. współtworzyła Fundację „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej” – była jej honorowym przewodniczącym.

W 1989r. została laureatką Medalu Stolema – wyróżnienia przyznawanego w Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskim osobom, które w szczególny sposób przyczyniły się do pomnożenia dorobku i osiągnięć kultury i Pomorza lub do jej spopularyzowania. W 1990r. została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1993r. Krzyżem Komandorskim tego orderu z gwiazdą. Od 1995r. była profesorem nauk humanistycznych.

3 maja 2006r. Prezydent RP Lech Kaczyński mianował ją na stopień generała brygady. Została wówczas drugą po Marii Wittek kobietą–generałem w historii Wojska Polskiego.

Profesor Elżbieta Zawacka została dwukrotnie odznaczona Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych; w 1995r. prezydent Lech Wałęsa odznaczył ją Orderem Orła Białego. W 2002r. otrzymała Nagrodę "Kustosz Pamięci Narodowej" z rąk Prezesa IPN prof. Leona Kieresa.

W 1990r. z jej inicjatywy powstała Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służbie Polek w Toruniu, obecnie Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.

Gen. bryg. Elżbieta Zawacka jest fundatorką pomnika Wojskowej Służby Kobiet w Warszawie.

Zmarła w wieku niespełna 100 lat, pochowana na Cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.

Upamiętnienie

Pomnik Elżbiety Zawackiej w Toruniu, odsłonięty 23 września 2014r.

Tablica na moście gen. Elżbiety Zawackiej w Toruniu

Grób Elżbiety Zawackiej na Cmentarzu św. Jerzego w Toruniu

Ulica Gagarina 132-138, to właśnie w tym wieżowcu przez 34 lata mieszkała generał Elżbieta Zawacka

 

Imię gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej przyjęły: Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu (4 listopada 2009r.), Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych w Zgierzu (8 listopada 2009r.), Gimnazjum nr 2 w Toruniu oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1 i Technikum nr 1 w Zespole Szkół Ekonomicznych w Toruniu (19 marca 2010r.). Również nowy most drogowy w Toruniu otrzymał imię generał Elżbiety Zawackiej.

Na podstawie decyzji Nr 156/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 11 czerwca 2013 roku imię Elżbiety Zawackiej przyjął Region Wsparcia Teleinformatycznego w Bydgoszczy.

Odznaczenia (lista niepełna)

Order Orłą Białego - 1995

Krzyż Srebrny Odreru Wojennego Virtuti Militari - dwukrotnie

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski - 1993

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski - 1990

Krzyż Walecznych - pięciokrotnie

Złoty Krzyż Zasługi z Miczami

Medal Wojska - czterokrotnie

Krzyż Armii Krajowej

Medal Pro Memoria

Medal Polonia Mater Nostra Est

Odznaka Honorowa za Zasługi dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego – 2008/2009

Zank Spadochronowy Armii Krajowej

Fotografie