Cmentarz ewangelicki ul. Poznańska 114

   1.        Dane podstawowe

              1.1.        Nazwy cmentarza (dawne i obecne)

Znany jako stary cmentarz ewangelicki na Podgórzu, wodróżnieniu od nowego, położonego przy ul. Poznańskiej 313.

              1.2.        Rodzaj

Cmentarz wyznaniowy, protestancki wyznania ewangelicko-unijnego.

              1.3.        Status

Cmentarz dawny, istniejący, nieczynny.

              1.4.        Lokalizacja

Cmentarz położony na Podgórzu, przy ul. Poznańskiej 114, naprzeciwko skrzyżowania ul. Poznańskiej z ul. Inowrocławską. Od północy sąsiaduje z nieużytkami i terenami kolejowymi, od wschodu z nieużytkami, od południa ze wspomnianą ul. Poznańską, a od zachodu z terenami zabudowanymi.

Obszar wydzielony katastralnie - obręb 70, działka ewidencyjna nr 162 o powierzchni 0,36 ha.

              1.5.        Podmiot zarządzający

Własność Gminy Miasta Toruń bez wieczystego użytkowania, ul. Wały gen. Sikorskiego 8, tel. (56) 611-87-77,http://www.um.torun.pl/.

Obszar sklasyfikowany jako rekreacyjno-wypoczynkowy (Bz).

Księga wieczysta nr TO1T/00032731/6.

              1.6.        Wpis do rejestru zabytków

Nie wpisano.

              1.7.        Ustalenia dotyczące cmentarza w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

            Cmentarz objęty miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego przyjętym przez Radę Miasta Torunia uchwałą nr 450/12 z 13.12.2012 w którym widnieje pod symbolem 57-20-Zi3. Najważniejsze ustalenia:

1) przeznaczenie:

a) podstawowe: zieleń izolacyjna,

b) dopuszczalne: usługi, drogi wewnętrzne, parkingi, obiekty małej architektury, zieleń urządzona, obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej;

4) zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej – dla terenu 57.20-ZI3 obowiązek ochrony terenu nieczynnego cmentarza na działce 958;

6) zasady kształtowania zabudowy oraz wskaźniki zagospodarowania terenu – nakaz zachowania: b) dla jednostki 57.20-Zi3 minimum 80% powierzchni terenu jako biologicznie czynnej,

9) szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu: b) dla jednostki 57.20-Zi3 zakaz obsługi komunikacyjnej od strony drogi ekspresowej S-10,

   2.        Rys historyczny

Cmentarz założony w 1845 r. W czasie powodzi w 1888 r. prawdopodobnie uległ zalaniu. Poszerzany w 1894 r. Prezydent Okręgu wydał dekret o jego uporządkowaniu w 1898 r., dotyczyło to wydzielenia osobnych kwater dziecięcych. Nie wiadomo kiedy przestano z niego korzystać na rzecz cmentarza nowego (ul. Poznańska 313). Na pewno był użytkowany jeszcze w pierwszej dekadzie XX w. Po drugiej wojnie światowej skazany na zapomnienie i dewastację. W 1966 r. pojawiły się komunikaty o jego likwidacji. Ostatecznie dokonano jej pomiędzy 1985, a 1994 r., nie usuwając jednak wszystkich nagrobków.

   3.        Ocena wartości cmentarza

              3.1.        Wartości architektoniczne

Cmentarz położony na terenie płaskim poniżej poziomu ulicy. Od strony północnej ograniczony skarpą. Kształtem przypomina nieforemny pięciokąt. Trudno ustalić gdzie znajdowało się wejście. Podobno od strony wschodniej. Brak danych na temat ogrodzenia i bramy. Układ cmentarza całkowicie zatarty. Zachowane drzewa mogą wskazywać ewentualną dawną aleję.

Pozostało 12 mogił obmurowanych pochodzących z początku XX w., wykonanych z lastryka i betonu. Przy jednej z nich znajduje się sygnatura kamieniarska (C. BradtkeBromberg). Wygląd pozostałych pozwala na stwierdzenie, że  zapewne zostały wykonane w tym samym zakładzie. Znaleziono także jeden postument z inskrypcją. Oprócz tego w oczy rzuca się zdewastowany, ziemny grobowiec. Na zdjęciach z dokumentacji (1976 r.) widać, że był zamykany od góry za pomocą metalowej klapy. Obecnie znajdują się w nim worki na śmieci, elementy nagrobków oraz fotel - stan taki utrzymuje się od co najmniej 2009 r.

              3.2.        Wartości historyczne

Nie odnaleziono nagrobków posiadających tablice inskrypcyjne pozwalające na identyfikacje zmarłych. Zachowane mogiły obmurowane pochodzą z początku XX w.

Zasłużeni pochowani:

Brak informacji o zasłużonych pochowanych.

Inskrypcje (zachowana pisowania oryginalna):

DemAugefern | DemHerzenwiedernah!

(nagrobek anonimowy)

              3.3.        Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: zły.

Całość założenia z pojedynczymi egzemplarzami starodrzewia (liczny posusz, objawy próchnicy) od dawna pozbawiona jest jakiejkolwiek pielęgnacji, przez co niekontrolowany rozrost samosiewów utrudnia wejście na teren cmentarza.

Stan gatunkowy:

 

drzewa

kasztanowiec biały, klon pospolity, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły,

krzewy

śnieguliczka biała, lilak pospolity

pozostałe

bluszcz pospolity, glistnik jaskółcze ziele, roślinność ruderalna

starodrzew
(śr.: 50-100 cm)

klon pospolity, wiąz szypułkowy, kasztanowiec biały, jesion wyniosły

Brak pomników przyrody oraz rzadkich gatunków roślin. Egzemplarzem okazowym jest bluszcz pospolity o średnicy pędu 5 cm, porastający egzemplarz wiązu szypułkowego.

Zagrożenia:

  • Brak pielęgnacji.
  • Dewastacja i zaśmiecenie terenu.

              3.4.        Wartości kulturowe

Cmentarz jest pamiątką po istnieniu społeczności ewangelickiej zamieszkującej Podgórz przed 1945 r. Wartość uległa zatraceniu w momencie gdy musieli opuścić swoje miejsca zamieszkania tuż po II wojnie światowej. Mieszkańcy uczynili sobie z tego terenu śmietnisko. Z treści dokumentacji historyczno-konserwatorskiej wynika, że stan taki trwa już od ponad 35 lat. Przeważają odpady budowlane składowane w południowej części cmentarza. Z powodu ukrycia nagrobków w pozbawionej pielęgnacji roślinności można sądzić, że niewiele torunian w ogóle kojarzy ten obszar z cmentarzem. W ramach przywracania pamięci “ewangelickiej atlantydzie”, miejsce znajduje się w internetowej bazie zapomnianych cmentarzy Lapidaria. Podjęcie prac porządkowo-remontowych umożliwiłoby przywrócenie sfery sacrum, a tym samym wartości kulturowej miejsca spoczynku.

   4.        Wytyczne dotyczące przeprowadzonych prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

              4.1.        Nagrobki

  • Wyczyszczenie i sklejenie istniejących pozostałości nagrobków.
  • Zabezpieczenie kamienia środkiem biobójczym.
  • Zabezpieczenie grobów otwartych, usunięcie z nich śmieci.

              4.2.        Budynki cmentarne

-

              4.3.        Bramy i ogrodzenie

-

              4.4.        Alejki

  • Opracowanie koncepcji komunikacji na cmentarzu i kształtu zieleni.

              4.5.        Zieleń

  • Opracowanie inwentaryzacji dendrologicznej z gospodarką drzewostanem.
  • Opracowanie analizy historycznej kompozycji przestrzennej z projektem zieleni.
  • Oczyszczenie terenu z samosiewów, a w szczególności usunięcie nadmiaru lilaka, łącznie z wykarczowaniem korzeni, zwłaszcza z wnętrz obmurowań.
  • Prowadzenie systematycznych prac pielęgnacyjnych.

              4.6.        Pozostałe elementy

  • Usunięcie śmieci z terenu cmentarza.

   5.        Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

  • Opracowanie, wykonanie i umieszczenie przed wejściem na cmentarz tablicy informacyjnej zawierającej m.in. plan cmentarza, rys historyczny, dane kontaktowe do zarządcy cmentarza.
  • Opracowanie i druk odrębnej publikacji poświęconej cmentarzowi.

   6.        Dokumentacja fotograficzna cmentarza

Fot. 1. Widok ogólny od strony wschodniej.
Fot. 1. Widok ogólny od strony wschodniej.
Fot. 2. Na cmentarzu.
Fot. 2. Na cmentarzu.
Fot. 3. Odpady budowlane w południowej części cmentarza.
Fot. 3. Odpady budowlane w południowej części cmentarza.
Fot. 4. Zasypany przez śmieci i fotel grobowiec.
Fot. 4. Zasypany przez śmieci i fotel grobowiec.
Fot. 5. Jedna z mogił obmurowanych.
Fot. 5. Jedna z mogił obmurowanych.
Fot. 6. Sygnatura kamieniarska C. Bradtke.
Fot. 6. Sygnatura kamieniarska C. Bradtke.
Fot. 7. Mogiły obmurowane.
Fot. 7. Mogiły obmurowane.
Fot. 8. Postument z inskrypcją.
Fot. 8. Postument z inskrypcją.
Fot. 9. Mogiły obmurowane.
Fot. 9. Mogiły obmurowane.
Fot. 10. Postument pozbawiony tablicy inskrypcyjnej.
Fot. 10. Postument pozbawiony tablicy inskrypcyjnej.
Fot. 11. Stan grobowca w 1976 r.
Fot. 11. Stan grobowca w 1976 r.
Fot. 12. Wnętrze grobowca w 1976 r.
Fot. 12. Wnętrze grobowca w 1976 r.
Fot. 13. Bluszcz pospolity.
Fot. 13. Bluszcz pospolity.
Fot. 14. Brak pielęgnacji powoduje niekontrolowany rozrost roślin.
Fot. 14. Brak pielęgnacji powoduje niekontrolowany rozrost roślin.
Fot. 15. Bluszcz pospolity porastający wiąz szypułkowy.
Fot. 15. Bluszcz pospolity porastający wiąz szypułkowy.
Fot. 16. Klon pospolity.
Fot. 16. Klon pospolity.

   7.        Bibliografia

              7.1.        Źródła niepublikowane

1. Karta Cmentarza, oprac. A. Mietz, J. Pakulski, 1985.

2. Karta Cmentarza, oprac. Henryk Grecki, 1994.

3. E. Piskorska, Cmentarze ewangelickie na Podgórzu. Dokumentacja naukowo-historyczna wykonana na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, fot. Bohdan Horbaczewski. Toruń, 1976.

              7.2.        Źródła drukowane

1. Księga wieczysta nr TO1T/00032731/6 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych,http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 26.11.2013].

              7.3.        Mapy i plany

1.3077 Podgorz, TopographischeKarte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1878.

2. Plany cmentarza zawarte w Kartach Cmentarza.

              7.4.        Opracowania

1. Birecki Piotr, Szkic z dziejów kościoła ewangelickiego na Podgórzu (1896-1939), [w:] Kluczwajd Katarzyna red., Dzieje i skarby kościołów Torunia Podgórza. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpracy Domu Muz w Toruniu (Toruń, 18 listopada 2006 roku). Toruń: TNOiK, 2007, s. 195-205.

              7.5.        Artykuły prasowe

1. Porządki w zakresie cmentarnictwa, Ilustrowany Kurier Polski, 1966, nr 181.

              7.6.        Inne

1. Geoportal miasta Torunia,http://mapa.um.torun.pl/ [dostęp: 26.11.2013].

2. Strona cmentarza ewangelickiego, przy ul. Poznańskiej 114, http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-ewangelicki-podgorz-i [dostęp: 26.11.2013].