Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Poznańska 146-148, 56 657-14-10

   1.        Dane podstawowe

              1.1.        Nazwy cmentarza (dawne i obecne)

Nazywany często podgórskim cmentarzem nowym, w odróżnieniu od cmentarza starego z 1813 r. Mieszkańcy stosują także nazwę cmentarz na Kluczykach.

              1.2.        Rodzaj

Cmentarz wyznaniowy, rzymskokatolicki.

              1.3.        Status

Cmentarz dawny, istniejący, czynny.

              1.4.        Lokalizacja

Cmentarz położony na Podgórzu, w części dawnej osady Kluczyki, przy ul. Poznańskiej 146-148. Od północnego zachodu graniczy z terenami kolejowymi, od północnego wschodu z zabudową mieszkalną, od południowego wschodu z ul. Poznańską, a od południowego zachodu z terenem dawnego “Polmozbytu”.

Obszar wyodrębniony katastralnie - obręb 70, działki ewidencyjne o nr 12 i 77 o łącznej powierzchni ok. 3,1 ha.

              1.5.        Podmiot zarządzający

Właścicielem większej części (działka nr 12 o pow. ok. 2,6 ha) jest Skarb Państwa bez wieczystego użytkowania. Z jego ramienia podmiotem odpowiedzialnym jest Prezydent miasta Torunia. Właścicielem mniejszej części (działka nr 77 o pow. ok. 0,5 ha) jest  parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Toruniu, ul. Poznańska 49, tel. (56) 657-14-10,http://franciszkaniewtoruniu.net.

Obszar sklasyfikowany jako tereny rekreacyjno-wypoczynkowe (Bz).

Księgi wieczyste o nr TO1T/000016684/3 i Podgórz 5-119.

              1.6.        Wpis do rejestru zabytków

Nie wpisano.

   2.        Rys historyczny

Cmentarz założono w 1937 r. decyzją Starosty Powiatowego Tadeusza Bruniewskiego z powodu zapełnienia cmentarza starego. Brak danych o kolejnych powiększeniach cmentarza w przeszłości każe podejrzewać, że jego obecna wielkość jest pierwotną.

   3.        Ocena wartości cmentarza

              3.1.        Wartości architektoniczne

Cmentarz o regularnym planie, wydłużonego prostokąta, o ściętym ukośnie jednym z krótszych boków. Podzielony na trzy, mniej więcej równej szerokości części przez równoległe aleje, ciągnące się niemal przez całą długość nekropolii. Jedna z alei, skrajna od strony południowo – zachodniej, jest obsadzona brzozami i stanowi najbardziej malowniczy element cmentarza, w połowie jej długości postawiono duży metalowy krzyż cmentarny. W przeszłości  wejście na cmentarz znajdowało się u wylotu tej alei. Obecna główna brama znajduje się we wschodnim narożniku założenia. Cmentarz ogrodzony jest wzdłuż ul. Poznańskiej nowym metalowym parkanem, złożonym z przęseł, z pozostałych stron metalową siatką rozpiętą pomiędzy słupkami. 

Główne aleje są szerokie i nieutwardzone. Nagrobki na całym cmentarzu są zorientowane napisami w stronę głównej alei, ustawione przeważnie prostopadle do niej, w części najbardziej wysuniętej na zachód stłoczone.

Przeważają nagrobki współczesne, nagrobków z lat 30-tych XX w. zachowało się około dziesięciu, kilkanaście pochodzi z lat 40-tych i 50-tych. Są to typowe, lastrykowe nagrobki, o cechach charakterystycznych dla okresu w którym powstały. Prawdopodobnie z tego samego okresu pochodzą, obecnie mocno zaniedbane, ziemne mogiły.

Tylko jeden pomnik jest sygnowany, niestety przekuty. Wystawiony dla zmarłego w 1941 r. Edwarda Wierzbowskiego, przyjmuje postać marmurowego postumentu z krzyżem. Pochodzi z zakładu kamieniarskiego Piątkiewicza.

Pośród pomników, wyróżniających się spośród innych, typowych, można wymienić nagrobek ks. Józefa Domachowskiego, z przedstawieniem Ukrzyżowania, w ciekawej artystycznej oprawie: krzyż z postacią Chrystusa naturalnej wysokości, wykonany ze sztucznego kamienie,  osadzony jest w kamiennej ramie, na tle kutej kraty. Na nagrobku rodziny Lipińskich, pochodzącym prawdopodobnie z lat 50-tych, ustawiono figurę Jezusa Miłosiernego, na tle krzyża.

              3.2.        Wartości historyczne

Najstarsze nagrobki upamiętniają Aleksandra Kleina (1902-1937) oraz Czesława Rajmunda Penkowskiego (1926-1937). Ten ostatni to płaskorzeźba Jezusa klęczącego na ukwieconej łące, analogiczna rzeźba znajduje się na cmentarzu przy ul. Wybickiego, na nagrobku z tego samego roku. Warto zwrócić uwagę na kilka innych z pierwszych lat stworzenia cmentarza:

• nagrobek Włodzimierza Tycnera (1909-1938) - zachowane zdjęcie zmarłego
• płyta nagrobna Michaela Dekarskiego (1872 – 1938) – umieszczona na nim jest jedyna inskrypcja w języku niemieckim na cmentarzu
• nagrobek Konstancji Ziglińskiej (1862 - 1938) – zdjęcie zmarłej jest odklejone, ale zachowało się oparte o krzyż
• krzyż na mogile Henryka Pawelskiego (1922 – 1940) z emaliowaną metalową tabliczką z nazwiskiem zmarłego.

Zasłużeni pochowani:

• Ks. Józef Domachowski (1905-1940), proboszcz podgórski, zginął w obozie w Stutthof.
• Mieczysław Kowalewski (1906- 1976) więzień obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen.
• Mieczysław Jadźwiński (1905-1984) uczestnik walk po Monte Cassino, poeta.
• Krzysztof Milkowski (1960-1987) - aktor.
• Ks. prałat Józef Batkowski (1912-2007) proboszcz podgórski w latach 1957-1987.

Inskrypcje:

KIEDY W MNIEMANIU | LUDZI SPOTKAŁO ICH | UDRĘCZENIE WTENCZAS | BÓG ICH DOŚWIADCZAŁ | MISSA INTRET COMM

(nagrobek ks. prob. Józefa Domachowskiego)

              3.3.        Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: dobry/średni.

Czytelny układ przestrzenny z dobrze zachowaną i utrzymaną zielenią, aleja główna brzozy brodawkowatej oraz szpalerowe nasadzenia klonów i grabów nie w pełni zachowane, starodrzew z objawami próchnicy.

Brak pomników przyrody oraz rzadkich i okazowych gatunków roślin.

Zagrożenia:

• Kolizje z zagospodarowaniem.

              3.4.        Wartości kulturowe

Cmentarz jest miejscem pochówku najbliższych zmarłych, a także osób duchownych z Podgórza (groby  proboszczów). Prawdopodobne jest, że funkcjonuje w świadomości niektórych osób jako cmentarz przedwojenny ponieważ wciąż zachowały się na nim groby z lat 30-tych. Widać troskę o część z nich, są one umyte i mają uporządkowane otoczenie.

Opieką otoczone są również groby zmarłych kobiet, podopiecznych Domu Opieki Społecznej, znajdujące się w północnej części cmentarza. Są na nim jednak także obszary zapomniane, koncentrujące się w płn – wsch części założenia.

   4.        Wytyczne dotyczące prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

              4.1.        Nagrobki

• Należy unikać usuwania najstarszych nagrobków.
• Zaleca się ponowne wklejenie zdjęcia zmarłej w nagrobek Konstancji Ziglińskiej.
• Uporządkować rozebrane nagrobki od strony północnej.

              4.2.        Budynki cmentarne

• Budynek gospodarczy nie wymaga żadnych prac.

              4.3.        Bramy i ogrodzenia

• Ogrodzenie nie wymaga interwencji.

              4.4.        Alejki

• Wskazane jest utwardzenie głównych ciągów komunikacyjnych.

              4.5.        Zieleń

• Zaleca się uprządkowanie mogił ziemnych, przez usunięcie chwastów i samosiejek drzew, korektę ich kształtu, w razie konieczności ustawienie nowych, drewnianych krzyży i posadzenie roślinności okrywowej, typowej dla cmentarzy (np. barwinka, bluszczu).
• Uporządkowanie krzewów od strony torów kolejowych.
• Obsadzenie roślinnością pnącą siatki wzdłuż wschodniego boku cmentarza, tak aby zasłonić sąsiadujące z cmentarzem garaże.
• Opracowanie inwentaryzacji dendrologicznej z gospodarką drzewostanem i projektem nasadzeń.
• Prowadzenie bieżących prac pielęgnacyjnych.

              4.6.        Pozostałe elementy

-

   5.        Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

• Opracowanie i druk odrębnej publikacji poświęconej cmentarzowi.
• Opracowanie, wykonanie i umieszczenie przed wejściem na cmentarz tablicy informacyjnej zawierającej m.in. plan cmentarza, rys historyczny, dane kontaktowe do zarządcy cmentarza.
• Stworzenie strony internetowej poświęconej cmentarzowi wraz z wyszukiwarką zmarłych.

   6.        Dokumentacja fotograficzna cmentarza

   7.        Bibliografia

              7.1.        Źródła niepublikowane

1. Karta Cmentarza, oprac. A. Mietz, J. Pakulski, 1985.

2. Karta Cmentarza, oprac. H. Grecki, 1994.

3. E. Piskorska, Cmentarze katolickie na Podgórzu. Dokumentacja naukowo-historyczna wykonana na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, fot. Bohdan Horbaczewski. Toruń, [s.a.].

              7.2.        Źródła drukowane

1. Księga wieczysta nr TO1T/000016684/3 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 28.11.2013].

              7.3.        Mapy i plany

1. Plany z Kart Cmentarza.

              7.4.        Opracowania

-

              7.5.        Artykuły prasowe

-

              7.6.        Inne

1. Geoportal miasta Torunia,http://mapa.um.torun.pl/ [dostęp: 28.11.2013].

2. Informacje o cmentarzu ze strony parafii pw Św. Apostołów Piotra i Pawła, http://franciszkaniewtoruniu.net/Nowy-cmentarz [dostęp: 05.12/2013].