Centralny Cmentarz Komunalny, ul. Grudziądzka 192

   1.        Dane podstawowe

              1.1.        Nazwy cmentarza (dawne i obecne)

Oficjalna nazwa: centralny cmentarz Komunalny, rzadziej cmentarz komunalny nr 3. Torunianie używają powszechnie skrótu CCK czasami nazywają go “cecek”.

              1.2.        Rodzaj

Cmentarz komunalny.

              1.3.        Status

Cmentarz współczesny, istniejący, czynny.

              1.4.        Lokalizacja

Cmentarz położony na północnym krańcu Torunia na terenie zwanym Katarzynką. Od północy sąsiaduje z nieużytkami, od wschodu z torem kolejowym, od południa z ul. Stalową, a od zachodu z ul. Grudziądzką.

Obszar wydzielony katastralnie - obręb nr 40, działki ewidencyjne o nr: 19/2, 19/3, 32, 46/2, 46/3, 48, 89/5 o łącznej powierzchni ok. 59 ha.

              1.5.        Podmiot zarządzający

Własność Gminy Miasta Toruń. Z jej ramienia cmentarzem zarządza przedsiębiorstwo Urbitor sp. z o. o. z Torunia, ul. Chrobrego 105/107, tel. (56) 669-43-01,http://www.urbitor.pl/.

Obszar sklasyfikowany jako tereny rekreacyjno-wypoczynkowe (Bz).

Księga wieczysta nr TO1T/00016529/9.

              1.6.        Wpis do rejestru zabytków

Nie dotyczy.

              1.7.        Ustalenia dotyczące cmentarza w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

Obszar cmentarza nie posiada aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego.

   2.        Rys historyczny

Plany utworzenia dużego cmentarza komunalnego istniały już u schyłku I wojny światowej. W 1932 r. rozważano projekt Ignacego Tłoczka o założeniu cmentarza w okolicach fortu II lub będącego przedłużeniem istniejącego przy ul. Wybickiego. Ówczesne plany zagospodarowania jednak zmieniono i w 1935 r. postanowiono umieścić cmentarz w dzisiejszym miejscu. Cel zrealizowano dopiero w 1976 r. Dotychczas zajęto ponad 27 ha, docelowo cmentarz ma zajmować ok 59 ha.

   3.        Ocena wartości cmentarza

              3.1.        Wartości architektoniczne

Ta największa toruńska nekropolia wyróżnia się spośród innych nie tylko swoją wielkością, ale także odmiennym układem przestrzennym. W odróżnieniu od pozostałych nie jest podzielona wyłącznie na czworokątne kwatery, a ma bardziej swobodne, malownicze rozplanowanie, bardziej nawiązujące do planu  parku lub ogrodu. Wejście na cmentarz znajduje się jego południowo – zachodniej części. Po lewej stronie od wejścia znajduje się budynek Miejskiego Domu Przedpogrzebowego, bezpośrednio za nim wybudowano niedawno oddaną do użytku spopielarnię zwłok. Natomiast po prawej stronie od wejścia znajduje się niewielki budynek administracji cmentarza. Cmentarz, ogrodzony siatką, nie posiada tradycyjnej bramy wejściowej, zamiast tego znajdują się trzy pasy niewysokiego muru, pomiędzy którymi umieszczono czasowo podnoszone metalowe pachołki blokujące wjazd samochodów. Oprócz głównego wejścia na cmentarz prowadzi dziesięć innych bram, usytuowanych wzdłuż całego obwodu nekropolii. Teren, na którym rozpoczynają się pochówki, poprzedza rozległy plac, o asfaltowej powierzchni, używany w okresie około święta 1 listopada do sprzedaży zniczy i kwiatów. Od placu, w północno – wschodnim kierunku biegnie główną aleja, obsadzona drzewami iglastymi. Wzdłuż niej, początkowo, nie ma pochówków, nie pełni więc ona funkcji alei zasłużonych, a raczej jest arterią komunikacyjną. Pomiędzy drzewami znajdują się ławki. Po prawej stronie alei, blisko wejścia na cmentarz znajduje się niewielkie kolumbarium, czyli miejsce wyznaczone dla pochówków urnowych, w formie ceglanej ściany z niszami. Główna aleja kończy się po dojściu do poprzecznej ścieżki, biegnącej półkoliście. Na wschód od niej znajdują się jeszcze dwie cmentarne drogi, które obiegają łukiem rozległe kwatery. Po bokach głównej alei znajdują się po dwie, nieco węższe od niej, proste, asfaltowe aleje, które promieniście rozchodzą się na wschód i zachód, oddalając się od głównej osi cmentarza. W pewnym miejscu skrajne aleje zmienią swój kształt na krzywolinijny i  łukowato skręcają aby się połączyć. Wewnątrz kwater poszczególne groby położone są w tradycyjnych równoległych rzędach.

              3.2.        Wartości historyczne

Najstarsze nagrobki z 1976 r. Na cmentarzu występują liczne groby oficerów Ludowego Wojska Polskiego.

Zasłużeni pochowani:

  • Halina Turska (1901-1979) - językoznawca, profesor UMK.
  • Stanisław Borysowski (1906-1988) - artysta malarz, grafik, profesor UMK.
  • Czesław Pietrucień (1938-1994) - geograf, profesor UMK.

Inskrypcje:

Wśród znalezionych wyłącznie typowe inskrypcje upamiętniające zmarłych.

              3.3.        Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: dobry.

Bardzo bogaty i różnorodny skład gatunkowy szaty roślinnej, czytelny układ przestrzenny założenia z licznymi alejami i nasadzeniami szpalerowymi, z forowanymi żywopłotami jak również dużą ilością zimozielonych krzewów różnych form.

Stan gatunkowy:

 

drzewa

klon pospolity, klon jesionolistny, klon srebrzysty, klon jawor, klon ginnala, jarząb pospolity, lipa drobnolistna, robinia biała, modrzew europejski, świerk pospolity, świerk kłujący odm, srebrna, jodła jednobarwna, brzoza brodawkowata, sosna pospolita, topola włoska, dąb szypułkowy, wierzba płacząca, jodła koreańska

krzewy

bukszpan wieczniezielony, jałowiec, żywotnik, mahonia pospolita, tawuła, ligustr pospolity, lilak pospolity, cyprysik, cis pospolity, berberys, sumak octowiec, czeremcha, jaśminowiec wonny

pozostałe

bluszcz pospolity, liczne byliny i krzewinki

starodrzew

brak

Brak pomników przyrody orz rzadkich i okazowych gatunków roślin.

Zagrożenia:

  • Brak pielęgnacji pęknięć mrozowych.
  • Występujące egzemplarze jemioły pospolitej.
  • Inwazyjne żerowanie dzikich królików.

              3.4.        Wartości kulturowe

Trudno mówić o wykształconych wartościach kulturowych w przypadku cmentarza liczącego niespełna 40 lat. Dla torunian jest wyłącznie miejscem pochówku ich bliskich. Występująca tutaj aleja zasłużonych nie przyjęła jeszcze w swoje szeregi postaci na tyle znanych i zapisanych w dziejach, by mogła być obiektem turystyki kulturowej.

                   4.        Wytyczne dotyczące przeprowadzonych prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

                              4.1.        Nagrobki

-

                              4.2.        Budynki cmentarne

-

                              4.3.        Bramy i ogrodzenie

-

                              4.4.        Alejki

-

                              4.5.        Zieleń

  • Opracowanie inwentaryzacji dendrologicznej z gospodarką drzewostanem.
  • Prowadzenie bieżących prac pielęgnacyjnych.
  • Likwidacja problemu występowania zbyt dużej ilości dzikich królików – według informacji spółki URBITOR Ich populacja uległa znaczącemu zmniejszeniu, dodatkowo teren żerowania ograniczył się głównie do terenów cmentarza nieużywanych obecnie do pochówków (2014-02-25).

                              4.6.        Pozostałe elementy

  • Zamontowanie toalet lepszej jakości – według informacji spółki URBITOR stan toalet uległ znaczącej poprawie. Zlikwidowane zostały dwie toalety murowane, niezadaszone typu "sławojka", które były nieekologiczne (nieczystości trafiały do szamba), niehigieniczne (duży stopień zabrudzenia, roznoszący się duszący fetor) i nieestetyczne (odrapane, odpadające ściany). Zostały zamienione na toalety przenośne typu "toitoi", które podlegają comiesięcznemu serwisowaniu. W chwili obecnej wprowadzenie innego zastosowania jest nieuzasadnione ekonomicznie i technologicznie. (2014-02-25)

 

                   5.        Wytyczne dotyczące przeprowadzenia prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

- 

                   6.        Dokumentacja fotograficzna cmentarza

Fot. 1. Brama boczna przy ul. Stalowej.
Fot. 1. Brama boczna przy ul. Stalowej.
Fot. 2. Aleja główna
Fot. 2. Aleja główna
Fot. 3. Kolumbarium
Fot. 3. Kolumbarium
Fot. 4. Sposoby oznakowania kwater.
Fot. 4. Sposoby oznakowania kwater.
Fot. 5. Plan cmentarza.
Fot. 5. Plan cmentarza.
Fot. 6. Dom pogrzebowy.
Fot. 6. Dom pogrzebowy.
Fot. 7. Plac tuż za wejściem głównym.
Fot. 7. Plac tuż za wejściem głównym.
Fot. 8. Roślinność wysoka na cmentarzu.
Fot. 8. Roślinność wysoka na cmentarzu.
Fot. 9. Toaleta cmentarna.
Fot. 9. Toaleta cmentarna.
Fot. 10. Krzyż cmentarny.
Fot. 10. Krzyż cmentarny.
Fot. 11. Nagrobek żołnierza AK W. Ludwickiej.
Fot. 11. Nagrobek żołnierza AK W. Ludwickiej.
Fot. 12.  Nagrobek mjr J. Komorniczaka.
Fot. 12. Nagrobek mjr J. Komorniczaka.
Fot. 13. Wyciąg z regulaminu.
Fot. 13. Wyciąg z regulaminu.
Fot. 14. Maryjka.
Fot. 14. Maryjka.
  

                   7.        Bibliografia

                              7.1.        Źródła niepublikowane

                        1. Karta cmentarza, oprac. H. Grecki, 1995.

                              7.2.        Źródła drukowane

1. Księga wieczysta nr TO1T/00016529/9 dostępna w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html [dostęp: 02.12.2013].

                              7.3.        Mapy i plany

-

                              7.4.        Opracowania

-

                              7.5.        Artykuły prasowe

1. M. Oberlan, Wielkie łowy na cmentarne króle, “Nowości” z 9 grudnia 2008, wydanie internetowe, http://www.nowosci.com.pl/look/nowosci/article.tpl?IdLanguage=17&IdPublication=6&NrIssue=980&NrSection=1&NrArticle=122567 [dostęp: 16.12.2013].

                              7.6.        Inne

1. Geoportal miasta Torunia, http://mapa.um.torun.pl/ [dostęp: 02.12.2013].

2. Strona internetowa “Toruńskie cmentarze”, http://www.torunskiecmentarze.pl/?page=historia [dostęp: 02.12.2013].